Sieniawski Hieronim (Jarosz) h. Leliwa (1519–1582), rotmistrz kor., kasztelan kamieniecki, potem wojewoda ruski. Był najstarszym synem hetmana w. kor. Mikołaja (zob.) i Katarzyny Kolanki, bratem hetmana polnego kor. Mikołaja (zob.) i Rafała (zob.)
Od młodości walczył S. jako ochotnik z Tatarami na Podolu. W r. 1546 był związany ze star. barskim Bernardem Pretwiczem, który powoływał go na świadka, broniąc się przed oskarżeniem o samowolne podjęcie najazdu na Oczaków. W r. 1548 został dworzaninem Zygmunta Augusta. Poczet dworski S-ego liczył 12 IV t.r. w Wilnie 8 koni. W maju 1549 wyprawił się jako ochotnik z bratem Mikołajem i B. Pretwiczem w okolice Oczakowa. W sierpniu t.r. wziął udział w pościgu Pretwicza i kniazia Bogusza Koreckiego za Tatarami, zakończonym rozgromieniem ich pod Oczakowem, a po wielkim wrześniowym najeździe Tatarów krymskich na Podole po raz trzeci ruszył z bratem Mikołajem, Pretwiczem i Koreckim w pościg za napastnikami pod Oczaków. W r. 1550 poseł turecki w Polsce skarżąc się na wypady Pretwicza i braci Sieniawskich ocenił poniesione w ich wyniku straty na 180 tys. złp. Po raz ostatni wyprawił się S. z bratem Mikołajem, Pretwiczem i Dymitrem Wiśniowieckim w okolice Oczakowa w czerwcu 1552. Zabrano wówczas m.in. 196 koni i wzięto 87 jeńców.
Dn. 28 X 1553 został S. mianowany podkomorzym kamienieckim. Dn. 12 I 1557 objął z cesji ojca star. halickie i kołomyjskie. W związku z najazdem krymskim w r. 1558 otrzymał list przypowiedni na zaciąg 50-konnej chorągwi jazdy. Została ona popisana w Międzybożu 19 V, po czym włączono ją do chorągwi pisarza polnego kor. Macieja Góreckiego i oddano pod jego dowództwo. S. nie miał w niej pocztu własnego i zapewne nie uczestniczył osobiście w walkach z Tatarami. W styczniu 1563, wobec zagrożenia Litwy ze strony idącej na Połock armii moskiewskiej, został S. wysłany wraz z grupą innych dworzan królewskich do Wilna, gdzie stanął na czele 100-konnej chorągwi nadwornej. Początkowo Zygmunt August zamierzał go użyć do ubezpieczenia Wilna i zwalczania moskiewskich podjazdów w okolicach litewskiej stolicy. Ostatecznie jednak mianował go starszym wojska nadwornego i pozostawił z częścią pocztów dworskich w mieście, a zadania jego i pozostałych dworzan przekazał bratu S-ego – Mikołajowi. Po upadku Połocka (15 II t.r.) i zawarciu rozejmu z Moskwą S. udał się w marcu z Wilna na sejm egzekucyjny do Piotrkowa: wraz z ojcem, stryjami i braćmi wystąpił na nim z prośbą, by król nie odbierał Sieniawskim nadań i miał wzgląd na ich zasługi wojenne. Dn. 13 V 1563 Zygmunt August wydał mu list przypowiedni na zaciąg 50 koni w poczcie dworskim; dn. 4 VII t.r. S. wrócił do Wilna i jako jeden z czterech «starszych nad dworem» dowodził chorągwią nadworną od 16 VII 1563 do 21 IV 1564, a od września t.r. wraz z (Mikołajem?) Maciejowskim sprawował nadzór nad dworami królewskimi w Grodnie i w Brześciu Lit. W l. 1565–6 dowodził na Litwie stukonną chorągwią nadworną. Na popis litewskiego pospolitego ruszenia w r. 1565 wystawił poczet panięcy liczący 71 kozaków, a jego ówczesna żona, Elżbieta z Radziwiłłów – 70 konnych. W dwa lata później na popisie służby ziemskiej w Mołodecznie (28 XI 1567) przedstawił z włości litewskich własnych i zmarłej żony 77 konnych oraz 39 pieszych z oszczepami, «w barwie». Przypuszczalnie jednak osobiście nie wziął udziału w zgrupowaniu w Radoszkowicach.
W czerwcu 1569 wprowadzał nowego władykę lwowskiego Iwana Łopatkę Ostałowskiego w posiadanie dóbr władyctwa po odebraniu ich pretendentowi do tegoż prawosławnego biskupstwa Hrehoremu Bałabanowi. Przed 16 VII t.r. został mianowany kasztelanem kamienieckim. W styczniu 1570 był przy królu w Warszawie.
Zaraz po śmierci Zygmunta Augusta został S. wciągnięty w przygotowania do nowej elekcji. Wraz z woj. lubelskim Mikołajem Maciejowskim posłował w tej sprawie na Litwę na przełomie lipca i sierpnia 1572. Wg relacji Krzysztofa Warszewickiego został tam wysłany przez odbyty z inicjatywy arcybpa gnieźnieńskiego Jakuba Uchańskiego zjazd łowicki (6–25 VII). Na podstawie pisanego 18 VIII t.r. w Knyszynie listu Jana Dymitra Solikowskiego (wówczas sekretarza królewskiego) do ks. Albrechta pruskiego można jednak sądzić, że wyjechał w imieniu zjeżdżających się do Knyszyna senatorów i, że obok Maciejowskiego, był w Knyszynie zaraz po śmierci króla. Przemawia za tym fakt, ujawniony na sejmie elekcyjnym 1573 r., pożyczki 2 tys. złp. zaciągniętej przez S-ego w tym właśnie czasie i za wiedzą Maciejowskiego od Barbary Giżanki. Były to pieniądze, które początkowo Maciejowski jej odebrał jako zagarnięte ze skarbu królewskiego, teraz zaś oddał je właśnie w tym celu, aby Giżanka mogła je pożyczyć S-emu (zapewne za tę sumę S. oddał w r. 1574 Giżance dzierżawę wsi Dobrowoda i Stoczek na Podlasiu).
Brał S. udział w rozpoczętym 24 VIII 1572 zjeździe senatorów w Knyszynie i podpisał jego uchwały. Później przebywał chyba na Rusi i przyjechał dopiero na sejm elekcyjny w kwietniu 1573. Rozliczył się wówczas z pieniędzy wydanych na zaciąg żołnierzy do załogi zamku halickiego, podpisał wybór Henryka Walezego oraz akt konfederacji warszawskiej «de religione». W r. 1574 był na sejmie koronacyjnym Henryka w Krakowie; należał do tych senatorów, którzy 1 IV poparli wspólne z izbą poselską obrady, domagał się, aby król na tym sejmie dokonał potwierdzenia praw i zaprzysiągł wszystkie artykuły sejmu elekcyjnego. W czasie drugiego bezkrólewia, po ucieczce Henryka Walezego, pozostawał na Rusi, nękanej tatarskimi najazdami. W kwietniu 1575 uczestniczył w zjeździe szlachty woj. ruskiego we Lwowie, gdzie podjęto uchwałę o zawieszeniu sądów wojewódzkich w związku z wyjazdem na zjazd do Stężycy. Właśnie 13 IV skierował do S-ego list cesarz Maksymilian II zachęcając go do poparcia elekcji arcyks. Ernesta. Nie wiadomo, czy S. był w Stężycy.
W październiku 1575 wraz z woj. podolskim Mikołajem Mieleckim wzywał S. szlachtę do stawienia się do walki z wielkim najazdem tatarskim, któremu nie potrafił przeciwstawić się jego brat, hetman polny kor. Mikołaj. Akcja S-ego i Mieleckiego także nie zakończyła się sukcesem, ponieważ zwołana szlachta zbyt szybko rozjechała się do domów. Na sejm elekcyjny pod Warszawą przybył spóźniony, dopiero 30 XI, razem z Mieleckim i początkowo przebywał w jego otoczeniu. Później jednak, gdy Mielecki opowiedział się stanowczo za wyborem Maksymiliana II, ich drogi się rozeszły, S. dołączył bowiem do elektorów Anny Jagiellonki i ks. siedmiogrodzkiego Stefana Batorego. Na poelekcyjnym sejmiku w Sądowej Wiszni 31 XII 1575, na którym podjęto uchwałę o udaniu się na zwołany dla poparcia wyboru Batorego zjazd w Jędrzejowie «pospolitym ruszeniem», powołano równocześnie S-ego na woj. ruskiego (urząd wakował od śmierci Jerzego Jazłowieckiego). Zjazd jędrzejowski, rozpoczęty w styczniu 1576, zaakceptował postanowienie szlachty ruskiej o nadaniu S-emu urzędu wojewody i uchwalił prosić króla po koronacji o jego potwierdzenie. Także w Jędrzejowie, mimo obowiązku strzeżenia granic woj. ruskiego, wybrano S-ego do grona dostojników, którzy mieli witać na granicy przybywającego z Siedmiogrodu elekta. Dn. 7 II był S. w Krakowie w czasie przygotowań do przyjęcia Batorego, ostrzegał wówczas zebranych przed postawą prohabsbursko nastawionego Lwowa. Dn. 28 III brał S. udział w powitaniu elekta nad Prutem; dn. 7 IV, podczas oficjalnego przyjmowania Batorego we Lwowie, wygłosił mowę w imieniu szlachty. Dn. 28 VI t.r. otrzymał w Warszawie przywilej na woj. ruskie.
Dn. 30 V 1577 zawiadomił S. z Brzeżan podkanclerzego Jana Zamoyskiego o najeździe Tatarów na Podole, prosząc o pomoc. W końcu maja 1578 towarzyszył Batoremu we Lwowie. T.r. przeznaczył z dochodów swego star. kołomyjskiego sumę 1 tys. i 54 złp. na wojsko kwarciane. Przed wyprawą połocką, Batory radził w czerwcu 1579 hospodarowi mołdawskiemu Piotrowi V Kulawemu porozumiewać się z S-m, oddając tym samym wojewodzie ruskiemu kwestię stosunków polsko-mołdawskich.
Pierwsze transakcje majątkowe przeprowadzał S. wspólnie z ojcem. Już 11 VIII 1550 dokonano do Metryki Kor. wpisu o zgodzie króla na odstąpienie S-emu przez ojca star. halickiego i kołomyjskiego; do cesji jednak wówczas nie doszło i S. objął je dopiero 12 I 1557. Starostwo to użytkował do r. 1569 jako dożywocie, następnie jako zarząd «do wiernych rąk», a od r. 1570 jako dzierżawę. Dn. 10 III 1569 otrzymał dożywocie na włości kałuskiej (1 miasto, 12 wsi, kopalnie soli) włączonej do star. halickiego oraz 3 młyny kołomyjskie. W l. 1569–70 wykupił wieś Dryszczów należącą do star. halickiego i wójtostwo w Kołomyi. W l. 1569–70 Zygmunt August kilkakrotnie interweniował w związku z zatargami S-ego z mieszczanami Halicza i Kołomyi w sprawach opłat i podatków.
Ok. r. 1559, ożeniwszy się z Elżbietą Radziwiłłówną, wszedł S. w posiadanie włości waniewskiej nad Narwią na Podlasiu (7 wsi, m.in. Waniewo i Pszczółczyn – ok. 80 włók osiadłych); po jej śmierci pozostało w jego ręku (1567) podlaskie Waniewo, w pow. mińskim Żosław, w słonimskim Więzowiec, w orszańskim Meżów. W czerwcu t.r. nabył od kaszt. kaliskiego Jana Sierakowskiego 6 wsi w pow. bełskim (Oleszyce, Stare Sioło, Dahnów, Czewków, Wlazów i Dzików) oraz 3 wsie w pow. przemyskim (Zarzecze. Żurawiczki, Mikatin). Dn. 1 VI 1570 we Lwowie przeprowadził z braćmi podział dóbr odziedziczonych po ojcu. Wraz z najmłodszym bratem Janem przejął w pow. lwowskim stare i nowe miasto Brzeżany z zamkiem i 14 wsiami, Sieniawę z przyległościami i Trzebuchowce z zamkiem, w pow. halickim miasto Wojniłów z kilkunastoma wsiami (m.in. Mikulińce), a na Podolu w pow. latyczowskim i kamienieckim miasto Zapadyńce z 36 wsiami. W l.n. w ręce S-ego dostało się ok. 15 wsi na Podolu i ok. 30 w ziemi lwowskiej (zwłaszcza w pobliżu Brzeżan nabyte od Skarbków). Wg rejestrów poborowych z r. 1578 stan jego posiadania (niepełny) obejmował w pow. lwowskim części miast Brzeżany z 21 wsiami, Sieniawy z 5 wsiami, w pow. halickim miasto Wojniłów z 10 wsiami, w pow. lubaczowskim Oleszyce, a na Podolu Arkadowce. Kilka miast i stokilkadziesiąt posiadanych lub dzierżawionych wsi dawało S-emu znaczne dochody i umożliwiało mu obracanie dużymi sumami. Dwukrotnie zastawiał dobra brzeżańskie i oleszyckie: w r. 1574 na sumę 4 350 złp., w r. 1576 – na 14 400 złp. Największe transakcje przeprowadzał S. z Anną Strzeszowską, Albertem Mokrskim, Barbarą Cebrowską i Marcinem Kunatem. Ostatnia żona, Jadwiga Tarłówna, wniosła mu w posagu 5 tys. w gotówce i 1 500 złp. w kosztownościach.
S. był wyznawcą kalwinizmu, lecz nie należał do aktywnych członków tego Kościoła. Mikołaj Rej zadedykował mu utwór „Zbroja pewna każdego rycerza krześcijańskiego”, zamieszczony w zbiorze „Zwierciadło…” (Kr. 1567–8). Przed śmiercią został S. nakłoniony przez żonę Jadwigę i jezuitę Benedykta Herbesta do przejścia na katolicyzm. Zmarł w r. 1582 przed 18 VI, w wieku 63 lat; pochowano go w kaplicy zamkowej w Brzeżanach.
Żenił się S. czterokrotnie: po śmierci (1565) Elżbiety Radziwiłłówny, córki podczaszego lit. Jana (zob.), poślubił przed r. 1568 ks. Annę Zasławską (zm. 1571/2), córkę Fiodora; dn. 2 III 1573 wziął ślub z córką woj. lubelskiego Mikołaja Maciejowskiego (zob.) Anną, która zmarła 18 VI 1574 przy porodzie, w r. 1575 ożenił się z Jadwigą Tarłówną (zm. po 1590), córką chorążego lwowskiego Jana (ślub ten opiewał w epitalamium „Pannie Jadwidze Tarłównie…” Mikołaj Sęp Szarzyński). Z ostatniej żony miał syna Adama Hieronima (zob.). Syn Jerzy, zrodzony z Maciejowskiej, żył tylko pięć dni (do 23 VI 1571).
Jan Pietrzycki w szkicu „Pan Brzeżan” (Lw. 1909) bezpodstawnie uznał S-ego za prototyp postaci «pana Brzeżan» z poematu Juliusza Słowackiego „Jan Bielecki” (1832). Czwartej żonie S-ego, Jadwidze z Tarłów, wykreowanej przez Ludwika Finkla na bohaterkę romantycznej miłości Sępa Szarzyńskiego, Adam Krechowiecki poświęcił nowelę pl. „Tarłówna” (1896), a Bronisław Grabowski dramat „Jadwiga Tarłówna” (1899).
Postać S-ego na dwukondygnacyjnym (wspólnym z ojcem) pomniku nagrobnym z czerwonego marmuru, dłuta Henryka Horsta, w kościele zamkowym w Brzeżanach, reprod. w: Aftanazy R., Materiały…, VII fig. 292; Postać Anny z Maciejowskich, z białego alabastru, na pomniku nagrobnym (nisza z czarnego marmuru), dłuta Hermana Hutte-Czapki, w kaplicy (potem w kościele) zamkowej w Brzeżanach, reprod. tamże, fig. 290; – Dworzaczek; Niesiecki; Przyboś K., Urzędnicy województwa podolskiego XV–XVIII wieku. Spisy, Kr. 1994; Urzędnicy, III/1; – Białkowski L., Podole w XVI w., W. 1920 s. 178, 180; Błoński J., Mikołaj Sęp Szarzyński a początki polskiego baroku, Kr. [1967]; Finkel L., Jadwiga Tarłówna, „Ateneum” 1886 III 522–31; Jakimowicz T., Temat historyczny w sztuce epoki ostatnich Jagiellonów, W.–P. 1985 s. 122, 239 (fot. nagrobka); Maciszewski M., Brzeżany, Brody 1910 s. 12, 15, 27, 29, 42, 44–7, 58, 62, 63, 80, 85, 87, 192–8; Merczyng, Zbory i senatorowie; Plewczyński M., Armia koronna 1506–1572. Zagadnienia struktury narodowościowej, W. 1991 s. 26; tenże, Ludzie Wschodu w wojsku ostatnich Jagiellonów, W. 1995 s. 83, 128; tenże, Materiały do zagadnienia liczebności i organizacji wojska polskiego w latach 1548–1573, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XXXIII, 1990 s. 338, 340, 342; tenże, Mikołaj Sieniawski, w: Hetmani Rzeczypospolitej Obojga Narodów, W. 1995 s. 71, 92; tenże, Naczelne dowództwo armii koronnej w latach 1501–1572, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XXXIV, 1991 s. 64; tenże, Rotmistrz zaciężny na urzędzie ziemskim w XVI w., w: Kultura. Polityka. Dyplomacja. Studia ofiarowane prof. J. Maciszewskiemu, W. 1990 s. 313; tenże, Skład chorągwi jazdy koronnej w latach 1501–1572, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XXXV, 1993 s. 34; tenże, Udział jazdy potocznej w walkach na południowo-wschodnim pograniczu Rzeczypospolitej w latach 1531–1573, tamże, XXVI, 1983 s. 120, 122, 124, 131; tenże, W służbie polskiego króla. Z zagadnień struktury narodowościowej armii koronnej w latach 1500–1574, Siedlce 1995 s. 28; tenże, Żołnierz jazdy potocznej za panowania Zygmunta Augusta, W. 1985; Płaza S., Próby reform ustrojowych w czasie pierwszego bezkrólewia, Kr. 1969 s. 40; Siemieński J., Drugi akt konfederacji warszawskiej 1573 r., Kr. 1930, Rozpr. Wydz. Hist. Filoz., s. II, XLII s. 536; Sucheni-Grabowska A., Badania nad elitą władzy w latach 1551–1562, w: Społeczeństwo staropolskie, W. 1976 I 103, tabl. 9; taż, Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny, Wr. 1974; – Acta Hist., XI; Akta grodz. i ziem., X, XX; Archiwum miasta Drohobycza. Zbiór przywilejów, Wyd. F. Gątkiewicz, Drohobycz 1906 s. 136; Arch. Zamoyskiego, I, III; Diariusz poselstwa polskiego do Francji po Henryka Walezego w 1573 roku, Wyd. A. Przyboś i R. Żelewski, Wr. 1963; Elementa ad fontium editiones, XXXIX, XLI, XLII; Górnicki Ł., Dzieje w Koronie Polskiej 1538–1572, Wr. 1950 s. 126; Katalog dokumentów tureckich, Wyd. Z. Abrahamowicz, W. 1959 I 132; Listy oryginalne Zygmunta Augusta do Mikołaja Radziwiłła Czarnego, Wyd. S. Lachowicz, Wil. 1842 s. 176, 178; Lubieniecki A., Poloneutychia, W. 1982; Lustracja województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564–1565, Cz. 1, Wyd. K. Chłapowski, H. Żytkowicz, W.–Ł. 1992 s. 245, XXIII, XXXI; Mater. do hist. stosunków kult. w XVI w.; Matricularum summ., IV, V nr 40, 41, 1084, 3172, 4284, 4285, 4506–11, 5016, 6367, 7820, 7821, 7846, 8188, 9953–5, 10042, 10043, 10140, 10141, 10495, 10498; Memoriał Bernarda Pretwicza do króla z 1550 r., Wyd. A. Tomczak, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., VI cz. 2, 1960 s. 356, 357; Mon. Pol. Vat., V–VI; Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro (omyłki w indeksie); Rachunki dworu królewskiego 1543–1546, Wyd. A. Chmiel, Kr. 1911; Russkaja istoričeskaja biblioteka, XXXIII, Pet. 1915 kol. 245, 497; Starowolski S., Wojownicy sarmaccy, W. 1978 s. 212; Uchańsciana, I; Vol. leg., II 885, 886; [Warszewicki K.] Opuscula inedita, [Wyd.] T. Wierzbowski, W. 1883; Źródła Dziej., IV, IX, XI, XVII cz. 2, XVIII cz. 1, 2, XIX; Źrzódłopisma do Dziej. Unii, II 156, 165, III 82; – AGAD: ASW 85 nr 62/1 k. 41–43, Rach. sejmowe, Arch. Skarbu Kor., II nr 22–23, Rach. nadworne Arch. Skarbu Kor., III nr 1 k. 619, Metryka Kor. t. 105 k. 68–69, 193–194, t. 108 k. 59–60, 324–327, t. 109 k. 235, 401, 828, 831, 834, 837, 840, 842, t. 113 k. 1–5, t. 114 k. 90–91, t. 118 k. 395; B. Czart: rkp. 2764 k. 418, rkp. 2973 k. 20–25, 27, 28, 41–43, 45, 47, 49, rkp. 2974 k. 31, 33–35, 37, 38, 51–54, 59–62, 66; B. PAN w Kr.: rkp. 8355 k. 22 (Teki Pawińskiego); Haus.-Hof.- u. Staatsarchiv w Wiedniu: Polen I, Karton 24, April 1575 k. 86–86v.
Marek Plewczyński